.
METIN IZETI
Realiteti i ri shoqëror ka ndryshuar komunikimin dhe distancën sociale, deri në atë masë sa që pothuajse ka shfuqizuar kontaktin fizik. Kjo do të ketë pasoja të tmerrshme psikologjike. Në kohë krize, kur njerëzit mbeten pa mbështetje dhe kur ndjehen pamjaftueshëm të integruar në shoqëri, dhe Durkheim shkruante për këtë në lidhje me fenomenin e vetëvrasjes, njerëzit bëhen të paqëndrueshëm psikologjikisht. Ndodh ajo që ai e quan anomi: prishja e kuadrit normativ nga i cili pasojnë mbytjet psikologjike. Një problem shtesë është se ka një rënie të solidaritetit sepse të gjithë janë kthyer disi drejt vetes. Të gjitha sa më sipër, natyrisht, kishin implikime për jetën fetare. Komunitetet fetare, të cilat sipas definicionit janë të ngadalta dhe konservatore, u detyruan të lëvizin dhe të mendojnë për një realitet të ri dhe përgjigje ndaj këtij realiteti të ri. Por sinqerisht, mendoj se ata veshtire se do ti pergjigjen ketij realiteti dhe per nje moment mendoj se po shfaqet fundi epokal i fesë dhe po fillon epoka e besimit.
Islami ngerthen një grup rregullash strikte. Por kjo nuk do të thotë se ai është i ngurtë, siç e bëjnë qarqe te caktuara sot. Përkundrazi, Islami është i ndritshëm dhe plote hare. Sidomos islami i gjallë e i përditshëm. Lidhja e çështjes se “shpirtërores dhe urtesise” me rreptësinë e rregullave është diçka krejtësisht tjetër. Është çështje kufijsh, e cila nuk është as rreptësisht çështje feje, por me shpesh çeshtje kulture. Njerëzit jo vetëm që nuk mund të funksionojnë pa kufij, por në mënyrë të pandërgjegjshme dëshirojnë kufij. Një botë pa kufij është një botë e shkretëtirës. Nga ana tjetër, kufijtë e tepërt paralizojnë lëvizjen. Islami, siç e kuptoj unë, është një botë me kufij të balancuar.
Per fat te keq, perballemi me një potencial kritik të reduktuar te muslimanët, ku edhe kritikat apo edhe vëzhgimet më të zakonshme perceptohen si “të ashpra”. Çështja e marrëdhënies ndërmjet muslimanëve dhe lirisë është një temë më vete: si ka mundësi që muslimanët, të cilët në mënyrë deklamale i shërbejnë vetëm Zotit, janë bërë kaq të palirë dhe kaq frikacakë të shëmtuar. Dhe me “paaftësinë e muslimanëve për të kapërcyer gardhet e botës së tyre” nënkuptoj se muslimanët, ashtu si besimtarët e traditave të tjera, shpesh nuk janë në gjendje t’i përkthejnë vlerat universale të traditave të tyre në një gjuhë universale. Ky është shkaku i keqkuptimeve të shumta.
Kur bëhet fjalë për dukshmërinë e traditës myslimane të shqiptareve, sigurisht që nuk është mjaft e dukshme. Gjatë tridhjetë viteve të fundit, falë rrethanave historike dhe gjeopolitike, ne kemi pasur një mundësi të madhe për ta bërë traditën tonë të dukshme globalisht. Ne nuk e bëmë atë. Për më tepër, ne promovuam në mënyrë aktive traditat e njerëzve të tjerë në dëm të tonës.
Ne nuk e bëmë atë. Për më tepër, ne promovuam në mënyrë aktive traditat e njerëzve të tjerë në dëm të tonës.
Per shembull, ne nuk kemi menduar per te shtjelluar nje teme shume aktuale, jo vetem per muslimanet por edhe per Evropen, Islami dhe Evropa në përvojën e shqiptareve, qëllimi i të cilit do të ishte t’i prezantojë Evropës, madje edhe botës, autenticitetin tonë. Tradita muslimane shqiptare mund te ishte një projekt i madh kërkimor-artistik-shkencor, në të cilin do te marrin pjesë etnologë, historianë arti, punëtorë të ndryshëm të kulturës etj., me të cilin do të prezantojmë në mënyrë integrale publikun më të gjerë, si në Evropën Perëndimore ashtu edhe në rajon, në formën e ekspozitave përkatëse. Një muze virtual dhe një faqe interneti duhet planifikuar si një depo përfaqësuese e teksteve për traditën tonë. Është fakt se publiku kulturor dhe politik evropian nuk e njeh mjaftueshëm kulturën islame te shqiptareve, per fat te keq edhe ne nuk e njohim.
Besimi nuk është vetem kënaqësi, por edhe dramë e përditshme e të jetuarit: lufta me djajtë në vetvete dhe në botë. Në garën e furishme në të cilën është kthyer jeta njerëzore, njeriu ka nevojë për një pushim. Gjërat e rëndësishme mund të përjetohen vetëm në heshtjen e vetmisë, jo në zhurmën e botës. Një Ramazan ideal do të ishte nëse mund të linim virtualitetin dhe gjerat e tjera për një muaj. Sepse ne jemi zhvendosur plotësisht nga realiteti fizik në hapësira imagjinare dhe rrjete simbolike që e mpijnë njeriun brenda nesh. Ramazani është një mundësi për rigjallërimin fjalë për fjalë të shqisave themelore, rigjallërimin e aftësisë sonë fëmijërore për të ndjerë elementet natyrore dhe botën fizike si të tillë. Cili është kuptimi i leximit të Zbulesës që na fton të vëzhgojmë dukuritë e botës fizike dhe të mendojmë rreth tyre, nëse nuk jemi në gjendje ta ndiejmë fare botën fizike?
Ajo që po me brengos shume ne lidhje me adhurimin është, në fakt, estradizimi i tepruar i Ramazanit që fsheh thelbin e tij. Ramazani është bërë mall. Kjo, përsëri, nuk është diçka e re, nëse kemi parasysh universalitetin e tregut në shoqërinë moderne. Kjo shoqëri ka hequr plotësisht çështjet e rëndësishme dhe ka banalizuar kuptimet më të larta. Besimi dhe pyetjet për kuptimin e jetës janë reduktuar në nivelin e telenoveles televizive. Duke rilexuar tregimin e Kafkës “Artisti i uritur” më shkoi në mendje se herët a vonë disa media do të prezantojnë transmetimin e drejtpërdrejtë të agjërimit. Kamera kap personazhe të famshëm fetarë ndërsa agjërojnë – imagjinoni! Terry Eagleton shkruan bukur për “kullimin” e vazhdueshëm të kuptimit nga sfera publike, si rezultat i së cilës kuptimi duhet të riprodhohet vazhdimisht. Prej këtej rrjedh ostracizimi i fesë, nxitimi i guruve, “masazhistëve” shpirtërorë dhe strehëve të jetës. Forcat tregtare (dhe politike!) kolonizojnë në mënyrë agresive vendet me stoqe tradicionale të kuptimit. Kjo është arsyeja pse Ramazani është kaq interesant për mediat. Por është një pompim artificial i sensit. Me pak fjalë, është një ide e gabuar, pasi spiritualiteti duhet të jetë diçka ekzotike, sentimentale dhe ezoterike, dhe jo diçka e përditshme dhe e zakonshme.
