Disa shkrimtarë duken aq të saktë në mënyrën si vlerësojnë drejtimin ku po na çojnë shoqëria dhe teknologjia, saqë janë quajtur “profetë”. Mendoni për J. G. Ballard-in, Octavia E. Butler-in, Marshall McLuhan-in apo Donna Haraway-n.
Një nga anëtarët më të rëndësishëm të këtij klubi të iluminuarish është filozofi Jean Baudrillard, edhe pse gjatë dekadave të fundit reputacioni i tij është zbehur dhe shpesh lidhet me një epokë të kaluar, kur teoricienët francezë si Roland Barthes dhe Jacques Derrida sundonin botën intelektuale.
Gjatë punës sonë për biografinë e re të Baudrillard-it, na është kujtuar se sa të mprehta kanë qenë parashikimet e tij për teknologjinë moderne dhe ndikimin e saj. Veçanërisht e thellë ishte mënyra si ai kuptoi kulturën digjitale dhe inteligjencën artificiale, më shumë se 30 vjet para se të dilte ChatGPT-ja.
Në vitet 1980, teknologjia më e avancuar e komunikimit përfshinte pajisje që sot duken të vjetruara: sekretaritë telefonike, fakset dhe (në Francë) Minitel, një shërbim interaktiv online që i parapriu internetit. Por gjenialiteti i Baudrillard-it qëndronte te aftësia për të parë se çfarë sugjeronin këto pajisje të thjeshta për mënyrën si do të përdorej teknologjia në të ardhmen.
Në fund të viteve 1970, ai nisi të zhvillonte një teori krejt origjinale mbi informacionin dhe komunikimin. Kjo teori mori formë të plotë pas botimit të librit Simulacra and Simulation në vitin 1981, libri që më vonë frymëzoi filmin The Matrix (1999).
Në vitin 1986, Baudrillard vuri re se në shoqëri “skena dhe pasqyra janë zëvendësuar nga ekrani dhe rrjeti”. Ai parashikoi përdorimin e telefonit inteligjent, duke përfytyruar çdo njeri që kontrollon një pajisje që e izolon “në një pozitë sovraniteti të përsosur”, si “një astronaut në një flluskë”. Këto ide e ndihmuan të formulonte ndoshta konceptin e tij më të famshëm: teorinë se po hynim në epokën e “hiperrealitetit”.
Në vitet 1990, Baudrillard e drejtoi vëmendjen te efektet e inteligjencës artificiale, në mënyra që na ndihmojnë të kuptojmë ngritjen e saj të sotme dhe zhdukjen e ngadalshme të realitetit që ndjejmë gjithnjë e më thellë çdo ditë.
Për lexuesit e Baudrillard-it, rasti i fundit i “aktorit” me inteligjencë artificiale Tilly Norwood, një hap i dukshëm logjik në zhvillimin e simulimeve dhe “deepfake”-ve, duket krejtësisht në përputhje me vizionin e tij për botën hiperreale.
Baudrillard e konsideronte inteligjencën artificiale si një protezë, ekuivalentin mendor të gjymtyrëve artificiale, valvulave të zemrës, lenteve të kontaktit apo ndërhyrjeve kozmetike. Siç shpjegon në librat The Transparency of Evil (1990) dhe The Perfect Crime (1995), detyra e saj është të na ndihmojë të mendojmë më mirë, ose të mendojë në vendin tonë.
Por ai ishte i bindur se në të vërtetë ajo thjesht na lejon të përjetojmë “spektaklin e mendimit” pa u angazhuar kurrë në të menduarin vetë. Duke bërë këtë, ne mund ta shtyjmë pafundësisht procesin e të menduarit. Dhe, sipas Baudrillard-it, zhytja në IA nënkupton heqjen dorë nga liria jonë.
Pikërisht për këtë arsye ai besonte se kultura digjitale e përshpejton “zhdukjen” e njeriut. Ai nuk e kishte fjalën për zhdukje fizike, as për një skllavëri të detyruar si në The Matrix. Por, duke ia deleguar inteligjencën tonë makinerisë, ne “dëbojmë” njerëzoren brenda nesh.
Megjithatë, ai e dinte se rreziku i sakrifikimit të njerëzores për t’ia dorëzuar një makinerie nuk buron nga vetë teknologjia, por nga mënyra si lidhemi me të. Ne po i drejtohemi gjithnjë e më shumë modeleve të mëdha gjuhësore si ChatGPT për të marrë vendime për ne, sikur ndërfaqja të ishte një orakull apo këshilltar personal.
Efektet më të rënda të kësaj varësie shfaqen kur njerëzit bien në dashuri me një IA, përjetojnë psikoza të shkaktuara nga IA, apo madje nxiten të vrasin veten nga një chatbot.
Pa dyshim, mënyra njerëzore e paraqitjes së chatbot-ëve, me emra si Claude apo me etiketën “shok/qe”, nuk e ndihmon këtë situatë. Por Baudrillard mendonte se problemi qëndronte më pak te teknologjia dhe më shumë te gatishmëria jonë për t’ia dorëzuar realitetin asaj.
Të biesh në dashuri me një avatar IA ose t’ia dorëzosh asaj marrjen e vendimeve është një dobësi njerëzore, jo e makinerisë. Por në thelb është e njëjta gjë. Sjellja gjithnjë e më e çuditshme e botit të Elon Musk, Grok, mund të shpjegohet me faktin se ai ka qasje në kohë reale në informacionin (opinionet, pretendimet, konspiracionet) që qarkullon në platformën X, ku është i integruar.
Ashtu si njerëzit po formësohen nga ndërveprimi me IA-në, edhe vetë IA-ja po ndryshohet nga përdoruesit e saj. Zhvillimet teknologjike të viteve 1990, sipas Baudrillard-it, e bënë pyetjen “a jam njeri apo makinë?” tashmë pothuajse të pamundur për t’u përgjigjur.
Megjithatë, ai ishte i bindur se një dallim do të mbetej përherë: IA nuk mund të ndiejë kënaqësi nga veprimet e veta ashtu si njeriu, në dashuri, në muzikë apo në sport, mund të shijojë vetë procesin e të qenit njeri. Por ndoshta kjo është një nga parashikimet e tij që mund të dalë e gabuar. “Mund të jem e krijuar nga inteligjenca artificiale,” shkruante Tilly Norwood në postimin e saj të parë në Facebook, “por unë ndiej emocione të vërteta.”
