Shkruan: Zlatko Kramarić, Ambasadori i Kroacisë në Shqipëri
Në çdo shoqëri ka njerëz që me praninë, veprën dhe qëndrimin e tyre i tejkalojnë kufijtë e ngushtë të profesionit, gjuhës apo kombit. Kim Mehmeti është një nga ata. Prej dekadash ai është njëkohësisht shkrimtar, intelektual publik, përkthyes dhe urë lidhëse midis dy kulturave – asaj shqiptare dhe maqedonase – por edhe midis Ballkanit dhe Evropës. Jeta dhe veprimtaria e tij zhvillohen në atë zonë të ndërlikuar, shpeshherë kontradiktore, ku takohen identitetet, gjuhët, historitë dhe përkatësitë politike. Pikërisht në këtë kompleksitet Mehmeti ka gjetur hapësirën e vet të veprimit – hapësirën e dialogut, të dyshimit, por edhe të besimit të thellë në njeriun.
Kim Mehmeti lindi në vitin 1955 në fshatin Gërçec, pranë Shkupit, në një mjedis multietnik dhe shumëzërash që do të përcaktojë thellësisht poetikën dhe botëkuptimin e tij. Ai shkruan në gjuhën shqipe dhe maqedonase, përkthen nga njëra në tjetrën dhe me këtë mishëron simbolikisht atë që kufijtë politikë shpesh e mohojnë – mundësinë e një hapësire të përbashkët kulturore. Librat e tij me tregime dhe ese – si Shtatë netët e trishtimit, Lulja e hënës apo Fshati i fëmijëve të mallkuar – dëshmojnë se letërsia, kur është e vërtetë, gjithmonë i tejkalon ndarjet etnike dhe flet në gjuhën universale të ndjenjës, drejtësisë dhe dinjitetit njerëzor.
Në prozën e Mehmetit realiteti i përditshëm bashkohet me mitin, ndërsa përvoja e jetës në fshat me elemente të fantazisë dhe ritualit. Ai shkruan për njerëzit që vuajnë, për gratë që mbajnë peshën e traditës, për shpirtrat e humbur dhe për refugjatët që kërkojnë një vend nën diell. Por nën këto fatkeqësi të veçanta fshihet një shtresë më e gjerë – lufta e një bashkësie për të ruajtur identitetin e vet në një shtet që ende mëson si ta jetojë multietnicitetin jo si kërcënim, por si pasuri.
Mehmeti u përket atyre shkrimtarëve të rrallë që nuk e kuptojnë letërsinë si ikje nga realiteti, por si pasqyrimin më të thellë të tij. Fjala e tij publike – qoftë në intervista, ese apo debate – është gjithmonë e qartë, e argumentuar dhe moralisht e angazhuar. Ai nuk pranon mitet etnike, nuk i përshtatet politikës ditore dhe shpesh kujton se “të flasësh shqip nuk mjafton që të jesh shqiptar” – sepse, siç thotë ai, identiteti nuk është vetëm gjuhë, por kulturë, moral dhe mënyrë të menduari. Kështu, ai thërret për përgjegjësi dhe autokritikë, sidomos brenda vetë komunitetit shqiptar – një qëndrim i rrallë në hapësirat tona publike.
Në kontekstin politik dhe kulturor të Maqedonisë së Veriut, Kim Mehmeti ka statusin e një ndërgjegjeje të gjallë, por edhe të një zëri kritik. Ai flet për nevojën e integrimit të vërtetë dhe jo të përfshirjes formale; për domosdoshmërinë që shqiptarët dhe maqedonasit, në vend që të garojnë se kush është viktimë më e madhe e historisë, të mësojnë të jetojnë një të tashme të përbashkët. Këmbëngulja e tij për dialog dhe respekt të ndërsjellë, si dhe thirrjet për përgjegjësi të elitës, e bëjnë atë një nga intelektualët e paktë publikë që besojnë me të vërtetë se multikulturalizmi nuk është slogan, por proces mësimi të përditshëm.
Në kuptimin më të gjerë ballkanik, Mehmeti është një zë arsyeje dhe një urë midis botëve. Tekstet e tij, të lexuara njësoj në Prishtinë, Tiranë e Shkup, tregojnë se identiteti kulturor nuk është kategori e mbyllur, por hapësirë e ndryshimit dhe e rishikimit të përhershëm. Ai është njëkohësisht “shqiptar i brendshëm” dhe “evropian i jashtëm”, sepse e kupton identitetin përtej kufijve të gjuhës dhe politikës. Në një kohë kur populizmi, resentimenti kombëtar dhe getoizimi etnik po kthehen në valutë të jetës politike, zëri i Mehmetit na kujton se Ballkani ka një mundësi tjetër – atë humaniste, të hapur dhe dialogjike.
Vlera e Kim Mehmetit sot nuk qëndron vetëm në librat e tij, por edhe në qëndrueshmërinë e tij morale. Ai mbetet besnik ndaj idesë se shkrimtari është i detyruar të thotë të vërtetën, edhe kur ajo nuk është e pëlqyeshme, dhe se puna kulturore mund të jetë formë rezistence. Në një vend që ende përballet me trashëgiminë e së kaluarës, ai përfaqëson atë lloj “patriotizmi evropian” që nuk do të thotë heqje dorë nga vetvetja, por pasurim përmes dialogut.
Marrëveshja e Prespës dhe procesi i integrimeve evropiane kanë hapur një kapitull të ri në historinë e Maqedonisë së Veriut. Por testi i vërtetë i evropianizmit nuk do të jetë vetëm në reformat e Brukselit, por në aftësinë për të respektuar dhe kuptuar tjetrin. Në këtë kuptim, Kim Mehmeti është prej kohësh “projekt evropian” në kuptimin më të thellë të fjalës – sepse tregon se Evropa fillon në gjuhë, në libër, në kulturë, në gatishmërinë për të dëgjuar tjetrin.
Së fundi, kur mendoj për figura si Kim Mehmeti, gjithmonë kujtoj ata njerëz të rrallë që janë njëkohësisht “të vetët dhe të huaj” – njerëz që shembin mure, por i kuptojnë ato. Prania e tij është e rëndësishme jo vetëm për kulturën shqiptare apo maqedonase, por për të gjithë hapësirën e ish-Jugosllavisë, ku urat janë gjithnjë e më të pakta dhe muret gjithnjë e më të larta. Në një kohë kur heshtja shpesh duket si urtësi, Mehmeti na mëson se të flasësh mund të jetë akt përgjegjësie – dhe shprese.
