Autore: Rilinda Shaqiri
Qendrat kreative e rekreative po shihen gjithnjë e më shumë si faktor kyç për zhvillimin personal e profesional të të rinjve në Maqedoninë e Veriut. Ato ofrojnë hapësira të sigurta për mësim joformal, bashkëpunim dhe inovacion — aftësi që kërkohen gjithnjë e më shumë në një treg pune konkurrues — dhe në të njëjtën kohë i tërheqin të rinjtë nga përdorimi pasiv i ekraneve. Raportet e fundit theksojnë se vendi përballet me tkurrje të popullsisë së fëmijëve (−18% 2011–2023) dhe bilanc migrimi negativ, çka e bën akoma më urgjente krijimin e hapësirave rinore cilësore në komunitet.
Pse nevojiten tani?
Përdorimi dixhital është masiv: Në janar 2024, 87.2% e popullsisë ishte online dhe 45.4% e popullsisë (rreth 945 mijë llogari) përdornin rrjetet sociale. Kjo tregon akses të gjerë, por edhe rrezik për kalim kohe joproduktive në platforma.
Lëvizja fizike te adoleshentët është e ulët: Sipas profilit të WHO, 74% e djemve dhe 84% e vajzave adoleshente nuk arrijnë nivelet e rekomanduara të aktivitetit fizik — një alarm për shëndetin fizik e mendor.
Shenjat e varësisë nga rrjetet sociale po rriten: Raporti i ri i WHO/HBSC gjeti se rreth 11% e adoleshentëve në Evropë shfaqin përdorim problematik të rrjeteve sociale, i lidhur me gjumë të çrregullt dhe vështirësi mirëqenieje. OECD po ashtu paralajmëron për shpërqendrimin nga pajisjet në klasë sipas rezultateve PISA 2022.
Çfarë humbasin të rinjtë kur “zëvendësojnë” jetën me ekran?
Studimet ndërkombëtare lidhin kohën e tepruar në pajisje me ulje të përqendrimit, rezultate më të dobëta akademike dhe rrezik më të lartë për ankth/depresion, sidomos te përdorimi intensiv i rrjeteve sociale. PISA 2022 tregon qartë se shpërqendrimet dixhitale lidhen me performancë më të dobët, ndërsa literatura klinike thekson lidhje të forta (jo domosdoshmërisht shkak-pasojë) mes përdorimit të tepërt të rrjeteve sociale dhe problemeve të shëndetit mendor.
Qendrat kreative: alternativë me prova
Ndryshe nga kalimi i kohës para ekranit, pjesëmarrja në programe pas-shkollore dhe hapësira rinore me cilësi sjell përfitime të shumta:
Aftësi sociale dhe akademike: Meta-analizat dhe vlerësimet e programeve pas-shkollore tregojnë përmirësime në aftësi sociale, angazhim në mësim, prezencë në shkollë dhe shpesh rritje të rezultateve në matematikë/lexim, sidomos për nxënësit nga mjedise me më pak mundësi.
Punësueshmëri dhe kompetenca të transferueshme: Kornizat evropiane të “quality youth work” e lidhin punën rinore me mirëqenie, përfshirje sociale dhe rritje të punësueshmërisë përmes kreativitetit, sipërmarrjes dhe lidershipit.
Shembuj vendorë: Programi UPSHIFT i UNICEF-it ka përfshirë qindra të rinj 13–19 vjeç në dizajnim solucionesh për probleme lokale, me ekipe që kanë marrë mentorim dhe financim farë për të vënë idetë në praktikë — model tipik i një qendre kreative që prodhon aftësi reale.
Dimensioni socio-ekonomik: nga NEET te migrimi
Sipas FES Youth Study 2024, papunësia e të rinjve 15–29 vjeç në Maqedoninë e Veriut ishte 25.4% në vitin 2023, ndërsa pjesa e të rinjve NEET (jashtë arsimit, punësimit apo trajnimit) arriti 22.8% në 2022. Po në këtë studim, 68% e të rinjve shprehin dëshirë të migrojnë (26% do të shpërnguleshin përgjithmonë). Këto të dhëna e bëjnë edhe më të rëndësishëm rolin e qendrave që krijojnë lidhje me komunitetin, aftësi pune dhe motive për të qëndruar.
Çfarë të bëhet konkretisht?
Investim në hapësira të hapura, me orare fleksibël: studio muzike/arti, laboratorë makerspace, biblioteka digjitale me mentorim dhe klube sipërmarrjeje sociale. Kornizat evropiane për cilësi në “youth work” ofrojnë udhëzime të gatshme për standarde dhe matje impakti.
Programim i balancuar “onlife”: module mbi shëndetin mendor dhe përdorimin e shëndetshëm të teknologjisë; kode klube, robotikë dhe media-lab që e kthejnë teknologjinë nga konsum pasiv në krijim aktiv. Rekomandimet e OECD-së kërkojnë politika shkollore që kufizojnë shpërqendrimet dhe forcojnë përdorimin me qëllim të pajisjeve.
Urë me tregun e punës: rrjete praktikash me biznese lokale, punëtori portofolesh dhe mikrobursa për projekte të rinjsh — modele që tashmë funksionojnë në programe si UPSHIFT.
Thelbi
Sfida e kohës sonë nuk është “të ndalojmë teknologjinë”, por ta orientojmë drejt mirëqenies dhe zhvillimit. Shifrat tregojnë rrezikun e qëndrimit pasiv para ekranit dhe potencialin e madh të qendrave kreative për të zhvilluar aftësi, për të rritur punësueshmërinë dhe për të lidhur të rinjtë me komunitetin — duke kontribuar realisht në frenimin e largimit nga vendi.
***Ky shkrim është përgatitur nga pjesmarësit e aktiviteteve të projektit “Me të Rinj, Art dhe Gazetari – Drejt Rrugës së BE-së”, i cili financohet nga Bashkimi Evropian 🇪🇺 përmes ALDA Balkans, Eurothink dhe BIRC.***
